” چشم مگس ارگان پیچیده ای است که از هزاران عدسی منفرد تشکیل شده است. چشمان مرکب مگس ها، هم قادر به تشخیص نور پلاریزه و هم طیف نوری است که برای انسان ها قابل رؤیت نمی باشد. چشم مگس خانگی، می تواند حتی کوچکترین حرکت ها را در محیط اطراف خود، تشخیص دهد. این ویژگی، به مگس ها امکان می دهد که فاصله دورتری را ببینند، همچنین حرکات را با سرعت بیشتری از موجودات دارای چشم ساده، تشخیص و به آن واکنش نشان دهند. به همین دلیل است که ضربه زدن به مگس و گرفتن آن، کار بسیار مشکلی است. “
مگس ها، از جمله مگس خانگی (Musca domestica) به روش کاملاً متفاوتی از انسان ها، به دنیا نگاه می کنند.
ساختار و کارایی چشم مگس ها، کاملاً با چشم انسان ها متفاوت است.
بنابراین آن ها، اشکال، حرکات و رنگ ها را متفاوت می بینند.
مگس ها همچنین می توانند نور را به روشی ببینند که انسان قادر به دیدن نیست.
یکی از مهمترین دلایل بینایی متفاوت این حشرات ساختار خاص چشم‌هایشان است که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.
ساختار چشم مرکب
چشمان مرکب، از هزاران گیرنده بینایی که اوماتیدیا (ommatidia) یا اوماتیدیوم (ommatidium) نام دارد تشکیل شده است. هر اوماتیدیوم، به تنهایی به عنوان یک چشم عمل می کند و هزاران عدد از آن ها باهم، میدان دید وسیعی را برای حشرات ایجاد می کنند. هر اوماتیدیوم یک ساختار کشیده و باریک با یک عدسی در لایه بیرونی چشم است که به یک عصب، در پایه چشم منتهی می شود. وقتی اوماتیدیوم، نور را دریافت می کند، نور از عدسی و سپس ساختار مخروط کریستالی، سلول های پیگمنت یا رنگی و سلول های بینایی عبور می کند. هر اوماتیدیوم، تار عصبی مخصوص به خود را دارد که اطلاعات را به مغز مگس، انتقال می دهد.
انواع حشرات دارای چشم مرکب:
- زنبور
- سنجاقک
- ملخ
- سوسک حمام
- مگس
- مورچه
- زنجره
- جیرجیرک
در ادامه سختار چشم‌های مگس‌ها را بررسی خواهیم کرد.
ساختار چشم مگس ها
چشمان مگس کاملاً پیچیده هستند. چشمان این حشره،متشکل از ۲۸۰۰۰ اوماتیدیوم که در زیر قرنیه جمع شده اند می باشند. چشمان مرکب، فقط در بی مهرگان یافت می شوند. حشره شناسان دریافته اند که ساختار چشمان مرکب، جهت تشخیص خیلی سریع اشیا و آیتم های در حال حرکت بوده در حالی که ساختار چشمان ساده، یعنی چشمانی که ما انسانها داریم، برای دیدن اشیای نزدیک و تشخیص تغییرات شدت نور، طراحی شده اند.
توانایی تمرکز در میدان دید مگس
مگس ها نمی توانند روی تصاویر متمرکز شوند.
چشم انسان به ماهیچه ای وصل است که به آن، اجازه حرکت، توسعه میدان دید و امکان جمع آوری اطلاعات بیشتر، از محیط اطراف را می دهد. مگس ها به جای حرکت دادن چشم هایشان، اطلاعات را به طور همزمان از چندین نقطه دریافت می کنند. چشم های مگس، غیر متحرک است؛ ولی به خاطر شکل کروی و بیرون زدگی آن از سر مگس، این چشم ها نمای تقریبا ۳۶۰ درجه از دنیای اطراف را به مگس می دهد.
در چشم مگس، مردمک، میزان نور ورودی را کنترل می کند که به وسیله عدسی، به طرف شبکیه متمرکز می شود. سپس شبکیه، اطلاعات را به وسیله عصب بینایی به مغز می فرستد. چون چشم مگس ها مردمک ندارد، آنها نمی توانند میزان نور ورودی به چشم را کنترل نمایند. بدون کنترل میزان نور ورودی از عدسی، مگس نمی تواند روی تصویری که می بیند متمرکز شود. همچنین مگس ها میدان دید کمی دارند؛ به طور کلی دامنه دیدی در حدود دو یا سه متر، برای یک حشره، خوب است.
اثر موزاییکی
بهترین مقایسه برای توضیح بینایی مگس ها این است که آن را با موزاییک مقایسه نمایید. هزاران تصویر کوچک، کنار هم قرار می گیرند و یک تصویر می سازند. هر کدام از این تصاویر، اطلاعات دریافتی را از یک اوماتیدیوم نمایش می دهد. این اثر، بسیار شبیه چیزی است که ما به صورت نقطه نقطه می بینیم؛ مثل تصویری که از نزدیک، مثل تعداد زیادی نقطه است؛ ولی وقتی از دور نگاه کنید یک تصویر کامل است. هرچه تعداد اوماتیدیا در چشم مرکب بیشتر باشد، تصویر واضح تر است.
تصویری که مگس ها می بینند همچون تصویری است که از هزاران تصویر کوچک، تشکیل شده است
تشخیص حرکت
دلیل اینکه مگس ها با کوچکترین حرکتی پرواز می کنند چشم مرکب آن ها است.
بینایی یک مگس، به اندازه بینایی یک انسان، مؤثر و واضح نیست اما در تشخیص حرکات سریع، بسیار خوب عمل می کند. همزمان که چیزی در میدان دید یک مگس حرکت می کند، اوماتیدیا روشن و خاموش و یا فعال و غیر فعال می شود. این پدید را اثر جنبشی (flicker effect) می نامند. یک مگس می تواند به آسانی، حرکت را ببیند ولی بزرگی و اندازه جسم حرکت کننده را نه؛ آن ها به سرعت فرار می کنند و می گریزند حتی اگر جسم متحرک، بی خطر باشد.
تفسیر امواج نور توسط چشم مرکب مگس
دید رنگی مگس ها، محدود است. هر رنگی، فرکانس موج مخصوص به خود را دارد؛ ولی مگس ها فقط دو نوع سلول های گیرنده نور دارند. یعنی آنها در تشخیص و تمایز بین رنگ ها مشکل دارند؛ برای مثال، در تشخیص بین رنگ زرد و سفید. حشرات نمی توانند رنگ قرمز را که پایینترین فرکانس رنگ قابل دید برای انسان است ببینند. هرچند، مگس های خانگی، توانایی دیدن نور پلاریزه را دارند ولی انسان ها نمی توانند بین نور پلاریزه و غیر پلاریزه تفاوتی قایل شوند. نور پلاریزه، نوری است که در آن، امواج، فقط از یک سطح، ارتعاش یابند.
رابطه بین چشم مرکب و جفت یابی مگس ها
عادات و رفتار جفت یابی در جانوران
در طبیعت، جانداران مختلف روش های متفاوتی برای جفت یابی دارند. اغلب جانداران از طریق جلب توجه و تحت تأثیر قرار دادن جنس مخالف، جفتیابی می کنند و می توان گفت رفتار حیوانات در این زمینه و صفت های برتری که نظر جفت را به خود جلب می کند در واقع همان ابراز علاقه جانوران به یکدیگر است. انتخاب طریق ابراز عشق انتخاب می کنند.
رفتار جفت یابی در مگس های نر
دانشمندان، سالها عادات جفت یابی و جفت گیری حیوانات و حشرات را مورد بررسی قرار داده اند.
بر اساس این مطالعات، مگس‌های نر هنگام انتخاب جفت به دقت مگس‌های ماده را زیر نظر می‌گیرند.
نقطه عشق در چشم مگس نر
مطالعات نشان می دهد که در چشم مگس نر، بخش خاصی وجود دارد که به او کمک می کند اشیای در حال حرکت سریع را دنبال کند. مگس های نر از این توانایی جهت دنبال نمودن حرکت مگس های ماده نیز استفاده می کنند. برخلاف مگس های ماده، که عموماً مشغول به انجام کار خود هستند، مگس های نر، همواره با چشمانشان به دنبال جفت می گردند. دانشمندان آمریکایی، این ناحیه خاص از چشم مگس نر را “نقطه عشق” نامیده اند. دانشمندان می گویند این ناحیه از چشم مگس نر، بدین منظور توسعه یافته است که بتواند سیگنال های تصویری دریافتی را ۶۰ درصد سریع تر از مگس های ماده پردازش کند.
از آنجایی که سلول های نقطه عشق در مگس های نر، بسیار سریع تر از ماده ها کار می کند، به همین دلیل نرها استعداد بیشتری در جفت گیری دارند. از طرفی، این ناحیه چشمی در مگس های نر، مقدار زیادی انرژی متابولیک مصرف می کند. دانشمندان، اینگونه نظریه پردازی می کنند که از آنجایی که مگس های نر، در تخم گذاری دخیل نیستند، این انرژی اضافی را برای انجام دیگر کارها ذخیره می کنند. در حالی که ماده ها بایستی انرژی خود را برای تخم گذاری ذخیره کنند.
تخمگذاری مگس روی مواد غذایی، باعث ایجاد آلودگی و مسمومیت غذایی در انسان می شود.
همچنین بسیاری از انواع مگس ها، قادرند بیماری های خطرناکی در انسان و حیوانات ایجاد نمایند.
برای پیشگیری از انتقال بیماری های خطرناک ناشی از مگس ها، بهترین راه، به کار بردن سم مگس کش بی نهایت قوی آجیتا است که به صورت تضمینی قادر به ریشه کن کردن انواع مگس ها در خانه و محل کار و مراکزی چون مرغداری ها می باشد.
