نیش کشنده مگس تسه تسه

بسیاری از مرگبارترین بیماری ها نظیر مالاریا، تب زرد و تب دانگ، در آفریقا به وسیله پشه ها انتقال می یابند. اما پشه ها تنها حشرات مرگبار در قاره آفریقا نیستند. نیش مگس تسه تسه نیز بیماری “تریپانوزومیاز آفریقایی” African trypanosomiasis را که بیشتر با نام “بیماری خواب” شناخته می ‎شود، به انسان ها و حیوانات سرایت می دهد. بیماری خواب معمولاً محدود به مناطق روستایی است. بنابراین افرادی که به کشتزارها، مزارع و یا مناطق شکاری روستاهای آفریقا سفر می ‎کنند، بیشتر در معرض گزش مگس های تسه تسه قرار دارند و احتمال ابتلا به بیماری خواب، در این افراد بسیار بالاتر است.

” مگس تسه تسه نه تنها با نیش مرگبار خود بیماری خواب را انتقال می دهد؛ بلکه عامل فقر بسیاری از کشورهای آفریقایی نیز هست. هیچ گونه دارویی برای پیشگیری از بیماری خواب وجود ندارد. تنها چیزی که می تواند به پیشگیری از این بیماری کمک کند، اجتناب از گزیده شدن توسط مگس های تسه تسه است. “

مگس تسه تسه

کلمه “تسه تسه” در کشور بوتسوانا که در شمال جمهوری آفریقای جنوبی واقع شده، به معنی مگس است و به تمامی بیست و سه گونه مگس از سرده تسه تسه، اطلاق می شود. مگس های تسه تسه از خون حیوانات مهره دار و انسان ها تغذیه می کنند و در حین عمل تغذیه، انگل بیماری خواب را از جاندارن آلوده، به جانداران سالم، انتقال می دهند. مگس تسه تسه مانند ساس، حشره ای خونخوار است. این مگس ظاهری کاملاً مشابه مگس های خانگی معمولی دارد. اما ویژگی که این گونه را از مگس های خانگی متمایز و قابل تشخیص می کند، شکل خرطوم و نحوه قرار گیری بال های آن ها است.

تفاوت مگس تسه تسه با مگس معمولی

تمامی گونه های مگس تسه تسه خرطوم های درازی دارند که به حالت افقی از سرشان به سمت بیرون امتداد یافته است؛ در حالی که، خرطوم مگس های معمولی تنها هنگام تغذیه، قابل روئیت است. مگس تسه تسه، به هنگام استراحت بال های خود را به شکلی جمع می کند، که یک بال دقیقاً بر روی دیگری قرار می گیرد؛ در حالی که، در مگس های معمولی، بال ها طوری قرار می گیرند که نسبت به هم زاویه ای بسته تشکیل می دهند و هر دو بال، قابل تشخیص هستند.

 “تسه تسه” یکی از بزرگترین دلایل فقر در آفریقا است! 

بیماری خواب در حیوانات

بیماری خواب یا همان بیماری تریپانوزومیاز آفریقایی، اثری مرگبار بر روی حیوانات اهلی، به ویژه دام ها دارد.
حیوانات مبتلا به این بیماری خطرناک به تدریج ضعیف و ضعیف تر شده و توان خود را به طور کامل از دست می دهند. در نهایت ضعف شدید سبب تلف شدن آن ها می شوند. این بیماری در جانوران ماده باردار، اغلب سبب سقط جنین می شود و در نهایت حیوان مبتلا می میرد.

آیا بیماری خواب قابل پیشگیری است؟

پیشگیری از بیماری خواب در دام ها، بسیار پرهزینه است و اغلب نتیجه مؤثری نیز به دنبال ندارد. به همین دلیل در مناطق آلوده به تسه تسه، نگهداری از دام در مقیاس بزرگ، امکان پذیر نیست. زیرا  تعداد زیادی از احشام در اثر ابتلا به بیماری تلف می شوند. آمار حاکی از آن است که سالانه حدود ۳ میلیون دام در کشورهای آفریقایی، در نتیجه ابتلاء به بیماری خواب، از بین می روند.

تأثیرات اقتصادی مگس تسه تسه بر آفریقا

می توان گفت، مگس تسه تسه یکی از تأثیرگذارترین موجودات در قاره آفریقاست. زیرا منطقه ای بسیار وسیع با مساحتی بالغ بر ۱۰ میلیون کیلومتر مربع از زمین های حاصلخیز آفریقا، به دلیل وجود این مگس، غیر قابل بهره برداری است. به همین دلیل “تسه تسه” به عنوان یکی از بزرگترین دلایل فقر در آفریقا شناخته می شود. ۳۰ کشور از ۳۹ کشوری که درگیری بیماری خواب حیوانات هستند، به عنوان ملت های کم درآمدی که با کمبود منابع غذایی مواجه هستند، رده بندی می شوند.

اوگاندا تنها کشوری که هر دو نوع بیماری خواب انسانی در آن شیوع دارد! 

تأثیرات مثبت مگس تسه تسه بر حیات وحش

با وجود آثار سوء این حشره بر اقتصاد آفریقا، از طرفی می توان مگس تسه تسه را مسئول حفاظت از مناطق وسیعی از زیستگاه های حیوانات وحشی دانست که در صورت عدم وجود این مگس، به زمین های کشاورزی تبدیل می شدند. این نواحی آخرین پناهگاه های حیات وحش طبیعی آفریقا هستند. هر چند حیواناتی چون بز کوهی و خوک وحشی آفریقایی نیز مستعد بیماری خواب ناشی از مگس تسه تسه هستند، اما در مقایسه با احشام، کمتر به آن مبتلا می شوند.

هیچ نوع واکسن یا داروی پیشگیری برای بیماری خواب انسانی ناشی از مگس تسه تسه وجود ندارد.

بیماری خواب در انسان ها

از ۲۳ گونه مگس تسه تسه فقط ۶ گونه می تواند بیماری خواب را به انسان منتقل کند.

در کل دو گونه بیماری تریپانوزومیاز آفریقایی انسانی وجود دارد:

1. تریپانوزوما بروکی گمبیینز
2. تریپانوزوما بروکی رودسینس

اجتناب از گزیده شدن توسط مگس تسه تسه، تنها راه پیشگیری از بیماری خواب انسانی است 

بیماری خواب تریپانوزوما بروکی گمبیینز:

شایعترین بیماری خواب انسانی است.
به طوری که ۹۷% موارد گزارش شده از این بیماری را در بر می گیرد.

این نوع بیماری خواب انسانی، محدود به آفریقای مرکزی و غربی بوده و می تواند تا ماه ها قبل از بروز علائم حاد، پنهان مانده و تشخیص داده نشود.

بیماری خواب تریپانوزوما بروکی رودسینس:

گونه “تریپانوزوما بروکی رودسینس” کمتر متداول است، سریع تر پیشروی می کند و محدود به آفریقای شرقی و جنوبی است.

اوگاندا، تنها کشوری است که هم میزبان نوع اول و هم نوع دوم بیماری “تب خواب انسانی” است.

علائم بیماری خواب چیست؟

بیماری خواب از طریق نیش مگس تسه تسه به انسان منتقل می شود.
علائم اولیه این بیماری شامل موارد زیر است:

1. کوفتگی
2. سردرد
3. درد ماهیچه ها
4. تب بالا

دیر یا زود این بیماری سیستم عصبی مرکزی را تحت تأثیر قرار داده و منجر به بی نظمی خواب، آشفتگی های روانی، تشنج، کما و نهایتاً مرگ می شود.

خوشبختانه این بیماری در انسان ها رو به کاهش است. بر اساس گزارشات سازمان بهداشت جهانی، در سال ۱۹۹۵، ۳۰۰ هزار مورد جدید ابتلاء به بیماری ناشی از مگس تسه تسه گزارش شده بود؛ در حالی که این تعداد در سال ۲۰۱۵ ،فقط حدود ۱۵ هزار مورد بوده است. این میزان کاهش، نشان دهنده کنترل بهتر جمعیت مگس های تسه تسه و نیز پیشرفت در تشخیص و کنترل بیماری می باشد.

چگونه می توان از بیماری خواب انسانی پیشگیری کرد؟

برای پیشگیری از بیماری خواب انسانی ناشی از مگس تسه تسه، هیچ گونه واکسن یا دارویی وجود ندارد. تنها روش پیشگیری از ابتلا به این بیماری، اجتناب از گزیده شدن توسط مگس تسه تسه است. یکی از راه های اجتناب از گزیدگی توسط این مگس ها، ریشه کنی آن ها با استفاده از سم تخصصی بسیار کشنده برای مگس آجیتا است. این سم می تواند انواع گونه های مگس حتی تخم و لارو مگس ها را در کمترین زمان ممکن از بین ببرد.

نکات ضروری هنگام سفر به مناطق مستعد مگس تسه تسه:

1. پوشاندن تمامی قسمت های بدن با لباس
2. استفاده از لباس رنگ خنثی
3. عدم استفاده از لباس آبی رنگ
4. دوری از محل تجمع مگس ها
5. استفاده از پماد ضد حشرات
6. استفاده از پشه بند در هنگام خواب
7. استفاده از کلاه های توری دار

در صورت سفر به مناطق مستعد مگس تسه تسه، حتماً بلوزهای آستین بلند و شلوارهای بلند، به تن کنید. ضخامت پارچه لباس ها بایستی در حد متوسط باشد؛ چرا که مگس ها می توانند شما را از روی پارچه های نازک نیز نیش بزنند. همچنین رنگ پارچه باید در تن های خنثی باشد؛ چرا که رنگ های براق، تیره و متالیک و بخصوص آبی به شدت این حشرات را جذب می کنند. یکی از دلایلی که راهنماهای تورهای جنگلی در این مناطق همیشه لباس های به رنگ خاکی می پوشند، همین است.

وسایل نقلیه در حال حرکت نیز مگس های تسه تسه را جذب می کند.
به همین دلیل لازم است برای در امان ماندن از نیش این مگس، قبل از شروع حرکت، اتومبیل خود را چک کنید. بوته های متراکم، پناهگاه مگس های تسه تسه در طول گرم ترین ساعات روز است، به همین دلیل در صورتی که می خواهید در بوته زارها قدم بزنید، صبح زود، هنگام عصر و در کل ساعات خنک روز را برای این کار انتخاب کنید.

درمان بیماری خواب ناشی از مگس تسه تسه

علائم بیماری خواب را به خوبی مطالعه کنید و در صورتی که این نشانه ها، حتی ماه ها پس از بازگشتتان از منطقه آلوده به مگس های تسه تسه خود را نشان دادند؛ سریعاً به پزشک مراجعه نموده و به وی بگویید که مدتی را در منطقه یا کشور مستعد مگس تسه تسه گذرانده اید. داروهایی که برای درمان بیماری خواب انسانی، تجویز می گردند بسته به گونه بیماری خوابی که به آن مبتلا گشته ‎اید متفاوت است. اما به هر حال، احتمالاً باید تا دو سال تحت نظر باشید؛ تا اطمینان حاصل گردد که روند درمان بیماری موفقیت آمیز بوده است.